Bài 2: Bước đột phá bảo đảm công bằng an sinh cho đồng bào dân tộc thiểu số

Xóa “vùng trũng” về chăm sóc y tế

Giai đoạn 2021-2025, theo Quyết định số 861/QĐ-TTg ngày 04/6/2021 của Thủ tướng Chính phủ, vùng đồng bào DTTS và miền núi bao gồm 3.434 xã thuộc 51 tỉnh, thành phố. Đây được xác định là địa bàn có điều kiện kinh tế-xã hội khó khăn nhất cả nước, trọng điểm là 1.551 xã khu vực III.

Một trong những thiếu hụt cơ bản ở địa bàn “lõi nghèo” là điều kiện chăm sóc y tế cho nhân dân. Trước thời điểm có Quyết định số 861/QĐ-TTg, trong Tờ trình số 473/TTr-CP ngày 11/10/2019 phê duyệt Đề án Tổng thể phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi, vùng đặc biệt khó khăn, Chính phủ đã đánh giá, mức độ tiếp cận các dịch vụ y tế ở địa bàn này còn nhiều khó khăn.

“Tỉ lệ được cấp thẻ bảo hiểm y tế (BHYT) cao nhưng tỉ lệ khám, chữa bệnh còn thấp; tỉ lệ phụ nữ mang thai được khám định kỳ mới đạt 71%; tỉ lệ sinh con tại nhà là 36,3%, trẻ em suy dinh dưỡng là 32%”, Tờ trình số 473/TTr-CP của Chính phủ nêu rõ thực trạng.

Từ năm 2021 đến nay, cùng với các chương trình, dự án khác, Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030; giai đoạn I: 2021-2025 được phê duyệt tại Quyết định số 1719/QĐ-TTg (Chương trình MTQG 1719) có nhiều nội dung chính sách nhằm chăm sóc sức khỏe cho đồng bào DTTS thuộc Dự án 7, Dự án 8 và Dự án 9. Với nguồn lực tập trung và nỗ lực của cả hệ thống chính trị, lĩnh vực y tế và chăm sóc sức khoẻ người dân là một trong 9 nhóm mục tiêu của Chương trình MTQG 1719 giai đoạn I dự kiến đạt và vượt.

Theo Báo cáo số 169/BC-BDTTG ngày 30/3/2025 của Bộ Dân tộc và Tôn giáo, dự kiến hết năm 2025, tỉ lệ phụ nữ mang thai được thăm khám định kỳ đạt 90,4% (mục tiêu là trên 80%); tỉ lệ phụ nữ sinh con tại cơ sở y tế hoặc có sự hỗ trợ của nhân viên y tế đạt 99,7% (mục tiêu là trên 80%); tỉ lệ trẻ em dưới 5 tuổi suy dinh dưỡng thể nhẹ cân giảm xuống 11,1% (mục tiêu là dưới 15%).

Những chỉ số nêu trên mới là những vấn đề cơ bản, cấp bách, thường xuyên và mang tính lâu dài trong mục tiêu chăm sóc sức khỏe cho đồng bào DTTS. Còn thực tế hằng ngày, một bộ phận đồng bào DTTS ở vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn, nhất là người cao tuổi, người có bệnh lý nền và cả những gia đình đang sống ở vùng có nguy cơ xảy ra thiên tai vẫn canh cánh nỗi lo viện phí nếu chăng may ốm đau, bệnh tật.

Theo Dữ liệu dân cư quốc gia, cả nước hiện có khoảng 16,1 triệu người cao tuổi, chiếm trên 16% dân số. Trong đó, có khoảng 10,3 triệu người cao tuổi sống ở nông thôn (chiếm 64%); người cao tuổi là DTTS chiếm khoảng 10%.

Một nghiên cứu của Cục Bảo trợ xã hội (Bộ Y tế) cho thấy những chỉ số đáng quan ngại. Theo đó, có 67,2% người cao tuổi có tình trạng sức khỏe yếu và rất yếu; khoảng 95% người cao tuổi có bệnh, chủ yếu là bệnh mãn tính không lây truyền, trung bình 1 người cao tuổi Việt Nam mắc 3 bệnh; hơn 70% người cao tuổi có khó khăn về vật chất.

Ngoài ra, theo tổng hợp báo cáo của các địa phương, cả nước hiện có khoảng 250.000 hộ đang sống ở những vùng có nguy cơ về thiên tai, chủ yếu ở địa bàn miền núi. Khi xảy ra thiên tai, nhất là lũ quét, sạt lở đất…, thương vong là không tránh khỏi. Dù có chế độ thăm hỏi, hỗ trợ kịp thời của chính quyền các cấp và các mạnh thường quân, nhưng với những người bị thương do thiên tai, chi phí điều trị là cả một gánh nặng vô cùng lớn, bởi thực tế, hầu hết những gia đình đang sống ở vùng có nguy cơ thiên tai, điều kiện kinh tế rất khó khăn.

Không bỏ ai lại phía sau

Theo đánh giá của Bộ Y tế, chính sách miễn viện phí sẽ giảm thiểu những bất công trong việc tiếp cận dịch vụ y tế, đặc biệt đối với người dân ở các vùng sâu, vùng xa và các đối tượng yếu thế như người cao tuổi, người khuyết tật. Các đối tượng này sẽ được ưu tiên trong việc cung cấp các dịch vụ y tế, từ đó tạo ra cơ hội để giảm bớt chênh lệch về chất lượng cuộc sống giữa các tầng lớp trong xã hội.

Tại buổi họp báo Chính phủ thường kỳ chiều 6/5, Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn khẳng định, một trong những mục tiêu của chính sách này là giảm tỷ lệ chi trả tiền túi của người dân xuống dưới 20%, đồng thời hạ tỉ lệ đồng chi trả trong BHYT xuống dưới 10%. Điều này sẽ giúp người dân, đặc biệt là người nghèo, người thu nhập thấp giảm gánh nặng chi phí y tế, tránh rơi vào cảnh nghèo đói vì bệnh tật.

Đối với đồng bào DTTS, việc miễn viện phí sẽ là một “trợ sức” đầy nhân văn và thiết thực trên hành trình vươn lên để phát triển kinh tế, thoát nghèo bền vững. Đồng thời, đây cũng là một giải pháp để phát huy hiệu quả nguồn lực đã đầu tư nâng cấp hệ thống cơ sở hạ tầng y tế ở vùng đồng bào DTTS và miền núi.

Trong Báo cáo số 169/BC-BDTTG ngày 30/3/2025, Bộ Dân tộc và Tôn giáo cho biết, hết năm 2024, toàn vùng đồng bào DTTS và miền núi đã có 98,7% số xã có trạm y tế được xây dựng kiên cố; dự kiến tỉ lệ này là 100% vào cuối năm 2025. Tính chung cả nước, theo số liệu của Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, hiện 99,6% số xã, phường, thị trấn có trạm y tế (10.559 trạm); trên 80% trạm y tế xã thực hiện khám bệnh, chữa bệnh bảo hiểm y tế; 97,3% trạm y tế xã đạt chuẩn quốc gia về y tế.

Hạ tầng được đầu tư, được nhà nước hỗ Trợ mua BHYT nhưng có một thực tế là, tỉ lệ đồng bào DTTS đến tuyến y tế cơ sở để khám chữa bệnh BHYT còn thấp. Điều tra thông tin thực trạng kinh tế-xã hội của 53 DTTS lần thứ II năm 2019 cho thấy, tỉ lệ người DTTS sử dụng thẻ BHYT khi khám bệnh chỉ đạt 43,7%. Trong các DTTS, có 17/53 DTTS có tỉ lệ người sử dụng thẻ BHYT để khám chữa bệnh trên 50%; 19/53 dân tộc từ 40-50%; và 17/53 dân tộc dưới 40%. Dân tộc Lô Lô có tỉ lệ người sử dụng thẻ BHYT để khám chữa bệnh thấp nhất, chỉ đạt mức 28,8%.

Một trong những nguyên nhân chủ quan khiến tỷ lệ khám chữa bệnh BHYT của đồng bào DTTS còn thấp là do nhiều người chưa nắm rõ mức chi trả khám chữa bệnh của BHYT, từ đó phát sinh tâm lý lo lắng phải chi trả viện phí. Thực tế cho thấy, đây là tâm lý khá phổ biến; đồng thời với đồng bào DTTS, người dân vùng sâu vùng xa hay những lao động nghèo… chi phí y tế vẫn là rào cản lớn khiến nhiều người có bệnh mà không dám đi chữa trị.

Chính vì vậy, vệc miễn viện phí sẽ xóa bỏ gánh nặng tài chính, giúp mọi người dân được tiếp cận dịch vụ y tế cơ bản mà không phải đắn đo. Đó cũng chính là lý do khiến đông đảo người dân hết sức mong chờ và kỳ vọng vào chính sách nhân văn này. Đây sẽ là quyết sách mang tính bước ngoặt nhằm tăng cường phúc lợi xã hội, mở ra nhiều cơ hội chăm sóc sức khỏe cho mọi tầng lớp nhân dân, để không ai bị bỏ lại phía sau trên hành trình phát triển của đất nước.

Sơn Hào